瓣穞ボ履紈场竝┑戳癸い瓣琵˙ 龙瓣粄
 | ?ay là h??ng d?n thu?c C?m nang biên so?n c?a Wikipedia ti?ng Vi?t ?ay là tiêu chu?n chung t?t c? c?n tuan theo, dù ??i khi v?n có ngo?i l?. B?t k? ch?nh s?a quan tr?ng nào trên trang này c?n d?a trên s? ??ng thu?n. N?u b?n kh?ng ch?c ch?n, h?y th?o lu?n tr??c bên trang th?o lu?n. |
| C?m nang biên so?n (CNBS) |
|---|
Wikipedia kh?ng c?m b?t k? t? ng? nào, tuy nhiên m?t s? cách bi?u ??t nào ?ó c?n ???c c?n tr?ng khi s? d?ng, b?i vì nó có th? khai mào cho s? thiên v?, thành ki?n. C?n c? g?ng lo?i b? các ki?u bi?u ??t nh? tang b?c, mi?t th?, m?p m?, sáo mòn, ho?c tán ??ng v?i m?t quan ?i?m nào ?ó.
Nh?ng l?i khuyên trong h??ng d?n này kh?ng b? gi?i h?n trong t?ng ví d? ??a ra và c?ng kh?ng nên áp d?ng nó m?t cách c?ng nh?c. V?n ?? mà h??ng d?n này nh?m t?i, ?ó là giúp các bài vi?t ???c trình bày t?t h?n và phù h?p v?i nh?ng c?t tr? c?t l?i, ?ó là: Thái ?? trung l?p, Kh?ng ??ng nghiên c?u ch?a ???c c?ng b? và Th?ng tin ki?m ch?ng ???c. H??ng d?n này c?ng kh?ng áp d?ng ??i v?i nh?ng cau trích d?n nguyên v?n t? các tài li?u g?c.
T? ng? thiên v?
Tang b?c
... n?i ti?ng, l?i l?c, tr? danh, th?n thánh, hàng ??u, l?ng danh, sau s?c, huy?n tho?i, v? ??i, xu?t s?c, uy tín, mang tính bi?u t??ng, b??c ngo?t, tiên ti?n, r?c r?, gay chú y, tài gi?i, ??ng c?p th? gi?i, t?o ?n t??ng, b?c th?y, t?n kính, t?n vinh, ??c cao tr?ng v?ng, uyên bác, tiên phong, có t?m nhìn xa tr?ng r?ng, tan ti?n nh?t, hi?n ??i nh?t, phi th??ng, thèm mu?n, th?n th?ng qu?ng ??i...
|
Nh?ng t? này th??ng ???c dùng kh?i kh?i ?? qu?ng cáo cho ch? ?? c?a bài, kh?ng có ngu?n ch?ng minh mà c?ng kh?ng bách khoa vì kh?ng tóm t?t các th?ng tin ki?m ch?ng ???c. Tóm l?i là nh?ng t? tang b?c su?ng. Thay vì dùng nh?ng t? ?ao to búa l?n và ch? nói su?ng, h?y s? d?ng các d? ki?n có th?t ?? x?y ra, thành tích và ngu?n tham kh?o ?? ch?ng minh t?m quan tr?ng ?ó.
- Ví d? tang b?c:
- Bob Dylan là m?t nhan v?t n?i tr?i c?a n?n v?n hóa ly khai trong th?p niên 1960 và là m?t nh?c s? l?i l?c.
- S? vi?c có th?t:
- Dylan ???c t?p chí Time b?u ch?n là m?t trong 100 ng??i quan tr?ng nh?t c?a th? k?, và t?p chí này c?ng ?ánh giá ?ng là "nhà th? b?c th?y, nhà phê bình x? h?i m?t cách cham bi?m và gan d?, l?nh t? tinh th?n c?a m?t th? h? ph?n v?n hóa".[1] Vào gi?a th?p niên 1970, nh?ng bài hát c?a ?ng ?? ???c hàng tr?m ca s? hát l?i.[2]
Nh?ng bài ???c vi?t b?ng nh?ng ng?n t? nh? v?y c?n ???c vi?t l?i ho?c g?n b?n m?u {{Tang b?c}}.
T? ng? gay tranh c?i
...cu?ng giáo, k? th? ch?ng t?c, ??i tr?y, l?m ???ng, ph?n b?i, b?n th?u, ghê t?m, ch?t ng??i, bè l?, c? y?u, d? giáo, c?c ?oan, kh?ng b?, ph?n ??ng, ph?n c?m, s?c s?i, b?o ??ng, gay s?c, cú s?c, ph?n ?ng d? d?i, gay tranh c?i, hoang ???ng, ng?y, tay sai...
|
Vi?c s? d?ng nh?ng t? ng? có hàm y n?ng n?—ch?ng h?n nh? g?i m?t t? ch?c là giáo phái, g?i m?t cá nhan là k? th? ch?ng t?c, kh?ng b? hay b?o ??ng ho?c ?ánh giá thói quen tình d?c c?a m?t ng??i là ??i tr?y—t?t nh?t là nên tránh, vì ki?u di?n ??t quan ?i?m nh? th? có th? gay nên s? tranh c?i, ch? tr? khi cách di?n ??t này ???c s? d?ng m?t cách r?ng r?i ?? m? t? v? ch? th? bài vi?t b?i nhi?u ngu?n ?áng tin c?y bên ngoài.
Ti?n t? ng?y hay gi? hàm y cái gì ?ó sai ho?c gi? m?o, và ?i?u này có th? d?n ??n tranh c?i. Ch? s? d?ng cách di?n ??t này khi nào nó ???c s? d?ng r?ng r?i b?i nhi?u ngu?n ?áng tin c?y bên ngoài. Khi s? d?ng t? gay tranh c?i, h?y cho ng??i ??c bi?t ???c ?? th?ng tin r?ng cu?c tranh c?i này là v? cái gì. T?t nh?t h?y dùng nh?ng ngu?n uy tín ?? ch?ng minh v? s? t?n t?i c?a cu?c tranh c?i, và t? này kh?ng nên dùng ?? th?a nh?n quá m?c m?t quan ?i?m thi?u s? (fringe).[3]
T? ng? v? c?n c?
...m?t s? ng??i nói, nhi?u h?c gi? tuyên b?, ng??i ta tin/coi, nhi?u ng??i có quan ?i?m, ph?n ??ng c?m giác, các chuyên gia c?ng b?, nó th??ng ???c báo cáo, nó ???c ngh? m?t cách ph? bi?n r?ng, nghiên c?u cho th?y, khoa h?c cho r?ng...
|
S? d?ng "nh?ng t? v? danh" nh?m ?? kh?ng ??nh m?t ?i?u gì ?ó, tuy nhiên l?i hàm y tinh t? m?t y ngh?a gì ?ó khác, ??i l?p, và m?nh h?n cái cách mà nh?ng c?m t? này th? hi?n. M?t d?ng ph? bi?n c?a l?i vi?t này ?ó là th?ng qua nh?ng ngu?n r?t m? h? ?? ??a ra nh?ng phát bi?u có v? có s?c thuy?t ph?c nh?ng th?t s? là kh?ng có c?n c? r? ràng. Các c?m t? nh? trên cho th?y ???c s? t?n t?i c?a quan ?i?m, nh?ng ng??i ??c kh?ng có c? h?i ?? truy c?p vào ngu?n ch?a các th?ng tin này. Tuy nhiên, n?u nh?ng quan ?i?m này ???c d?n t? các ngu?n d?n uy tín v?i cùng cách bi?u ??t nh? v?y, thì nó ??i di?n cho quan ?i?m c?a ngu?n ch? kh?ng ph?i quan ?i?m c?a ng??i vi?t. Ngu?n ?áng tin c?y này t? than nó có th? phan tích và gi?i thích quan ?i?m c?a chính nó trong cách dùng t? nh? v?y, nh?ng chúng ta, nh?ng biên t?p viên c?a Wikipedia, kh?ng th? t? làm nh? th? b?i vì nó có th? thay ??i y c?a ngu?n g?c và vi ph?m ?i?u kho?n trung l?p. N?u g?p nh?ng tr??ng h?p nh? th?, có th? g?n th? {{who}} (ai nói?) ho?c {{which?}} vào ch? c?n ph?i ch?ng minh ngu?n.
T? ng? gay nghi ng?
...có th?, ???c cho là, r? ràng là, chính là, có m?c ?ích, có y ??nh, có d? ??nh, b? cho là, b? quy t?i là, v?i t?i danh là, b? cáo bu?c là, b? bu?c t?i là, cái g?i là... và d?u ngo?c kép mang y ngh?a ??c bi?t, nh?n m?nh, m?a mai nh? n? di?n viên c?m th?y "vui v?" tr??c l?i ch? trích...
|
S? d?ng nh?ng t? nh? trên s? d?n ??n quan ?i?m ???c ??a trong bài vi?t b? nghi ng? tính ?úng sai. Nh?ng t? nh? cáo bu?c bu?c t?i tuy phù h?p ?? di?n t? hành vi sai trái ?? ???c kh?ng ??nh mà v?n ch?a phán quy?t, nh?ng n?u mu?n dùng ??n thì ph?i ??m b?o có ngu?n tham kh?o ?áng tin c?y nêu r? ràng cáo bu?c ?ó.
Dùng d?u sai quy t?c c?ng gay ra l?i t??ng t?. D?u ngo?c kép kh?ng ch? d?ng l?i ? vi?c dùng ?? d?n l?i nói tr?c ti?p c?a nhan v?t ho?c c?a ng??i nào ?ó, ?ánh d?u tên c?a các v? k?ch, tác ph?m v?n h?c, t? báo, t?p san... d?n trong cau v?n. D?u ngo?c kép còn ???c dùng ?? ?ánh d?u nh?ng t? ng? có ng? y ??c bi?t, ngh?a bóng ho?c nh?n m?nh, m?a mai, do ?ó m?t t? v? h?i có th? b? hóa thành m?t cách di?n ??t n?ng n? ho?c khó hi?u nghi ng?. Nh?ng tr??ng h?p dùng sai d?u nh? v?y c?ng c?n ???c xem xét c?n th?n.
Di?n ??t thi?u chính xác
Nói gi?m nói tránh, uy?n ng?, hoa m?
...?? ra ?i r?i, ch?ng còn n?a, có tu?i, ?i b??c n?a, may m?a, gi??ng chi?u, c?u nh?, c? bé, b?u s?a, ??p ?á... và nh?ng cau t?n cùng b?ng ch? "l?m" nh? "S?c kh?e c?a c? kh?ng ???c t?t l?m..."
|
Nh?ng t? nói gi?m nói tránh, uy?n ng? nên ???c h?n ch? s? d?ng tr? nh?ng tr??ng h?p ??c bi?t nh?m ??m b?o tính khách quan và trung l?p. M?t, l?o hóa, k?t h?n, quan h? tình d?c, d??ng v?t, am ??o, s?a ? tuy?n vú ph? n?, s? d?ng ma túy v?a trung l?p v?a chính xác, còn các ví d? nh? trên là hình th?c nói tránh t? nh?, thiên l?ch m?c ?? tính ch?t c?a s? vi?c và làm gi?m ?? khách quan và chính xác c?a bài vi?t. Nên nh? r?ng Wikipedia là bách khoa toàn th? và kh?ng b? ki?m duy?t trong vi?c dùng t?.
Thành ng? t?c ng?
...?i h?i già, v? nhà h?i tr?; tr?ng kh?n h?n v?t; gieo gió g?t b?o; l?n lành ch?a thành l?n què...
|
Nói chung c?n tránh s? d?ng thành ng? t?c ng?, và ph?i di?n ??t m?i thành ng? t?c ng? d??i d?ng ngh?a ?en. Th?c s? r?ng, thành ng? t?c ng? ch? ph? bi?n ? t?i Vi?t Nam và m?t s? n?i h?n ch? trên th? gi?i (nh? c?ng ??ng ng??i Vi?t t?i n??c ngoài), d? nhiên kh?ng ph?i ng??i Vi?t Nam nào c?ng hi?u t?t t?n t?t m?i thành ng? t?c ng? c?a ti?ng h? và Wikipedia ti?ng Vi?t kh?ng ph?i là Wikipedia Vi?t Nam. Do ?ó, b?n ph?i di?n gi?i n?i dung bài vi?t sao cho khoa h?c, d? hi?u, phù h?p và r? ràng v?i nhi?u ??i t??ng khác nhau, k? c? v?i ng??i kh?ng dùng ti?ng Vi?t làm ng?n ng? m? ??. Wiktionary ti?ng Vi?t là n?i t?ng h?p nhi?u cau thành ng? t?c ng? ti?ng Vi?t và ?a s? ??u b? h?n ch? s? d?ng ? ?ay.
Khi nào?
...g?n ?ay, m?i ?ay, v?a qua, h?m nay, hi?n nay, ngày nay, t?i th?i ?i?m này, cho t?i nay, 15 n?m tr??c, tr??c ?ay, trong quá kh?, ?? lau, t? lau, ngàn n?m, ngày x?a ngày x?a, mùa xuan/hè/thu/??ng này, ngày/tháng/n?m nay, h?m qua, h?m kia, ngày mai, ngày m?t, trong t??ng lai, bay gi?, cho t?i ngày nay, r?t s?m, k? t?...
|
B?t bu?c ph?i s? d?ng c? th? th?ng tin nh? lúc xx:yy gi?, ngày a tháng b n?m c b?i vì nh?ng t? ng? nh? trên s? khi?n cho n?i dung trong bài nhanh chóng l?i th?i. "Ngày 5 tháng 8 n?m 2025, A ?? th?c hi?n vi?c B" c?ng ??ng ngh?a v?i "M?i ?ay, A ?? th?c hi?n vi?c B" nh?ng cau ??u tiên s? gi? y ngh?a g?c b?t k? th?i gian có tr?i bao nhiêu lau. Ngoài ra, nh?ng t? nh? g?n ?ay, ngày x?a, trong quá kh?, trong t??ng lai, ?? lau c?ng s? khi?n cho ng??i khác th?c m?c là "Khi nào? Ngày nào? Tháng nào? N?m nào?" Nh?ng t? nh? "15 n?m tr??c" c?n ph?i ???c c? th? hóa thành "vào n?m 2010". "N?m nay ??t 4 tu?i" c?n ph?i ???c ?i?u ch?nh thành "??t ???c sinh vào n?m 2021".
? ?au?
...qu?c gia/n??c/ti?u bang/t?nh/th? ??/thành ph?/x?/qu?n/ph??ng này, ?/ngay ?ay, ?/ngay ?ó, quanh ?ay, ? g?n ?ay, t?i v? trí cách 300 km, n?i nào ?ó...
|
C?ng nh? m?c "Khi nào?", các v? trí ??a ly c?ng ph?i ???c nêu r? ràng và có ??a ch? c? th?. H?y nh? r?ng Wikipedia là m?t b? bách khoa toàn th? toàn c?u và kh?ng coi ??a ?i?m ho?c th?i gian c? th? là "m?c ??nh". Chúng ta ph?i di?n ??t các s? ki?n, ??a ?i?m, n?i ch?n b?ng th?ng tin c? ??nh và ki?m ch?ng b?ng các ngu?n ?áng tin c?y. Nh?ng t? ng? nh? thành ph? này c?n ph?i tránh s? d?ng và thay thành c? th? h?n nh? t?i thành ph? Nha Trang.
Chú thích
- ^ Cocks, Jay (ngày 14 tháng 6 n?m 1999). "The Time 100: Bob Dylan". Time. Truy c?p ngày 5 tháng 10 n?m 2008.
- ^ Grossman, Loyd. A Social History of Rock Music: From the Greasers to Glitter Rock (McKay: 1976), p. 66.
- ^ The template {{POV-statement}} is available for inline notation of such language where used inappropriately.